PENGENALAN
Sejarah seringkali dikaitkan dengan peristiwa-peristiwa pada masa lampau. Corak
kerajaan, bentuk ekonomi dan aktiviti kebudayaan sesebuah masyarakat pada masa silam , tentunya
mempunyai keunikan yang tersendiri. Muzium merupakan sebuah institusi sosial
yang sering dikaitkan dengan elemen-elemen sejarah, tamadun silam, kebudayaan
dan sebagainya. Hal ini berlaku kerana segala penemuan sejarah akan disimpan
dan dipamerkan kepada umum sebagai sebahagian daripada khaznah warisan bangsa
yang tidak ternilai. Tanggapan sedemikian dirasakan belum cukup untuk
menjelaskan akan peranan sebenar muzium
kepada sebuah bangsa dan negara. Oleh itu,
pemahaman yang jelas terhadap fungsi dan peranan institusi muzium ini
amat penting dihayati dan seharusnya mengaku peranan yang dimainkan oleh muzium
dalam meningkatkan semangat patriotisme di kalangan rakyat Malaysia yang
terdiri daripada berbilang bangsa, agama dan budaya.
DEFINISI MUZIUM
Perkataan muzium yang
digunapakai hari ini dipetik daripada perkataan Inggeris “museum”. Perkataan
ini berasal daripada perkatan Greek “mouseion” yang bermaksud susi ‘Muse’ iaitu
tuhan atau kumpulan sembilan dewi lambang ilmu dan kesenian.[1]
“Muse” dalam bahasa Greek juga bermaksud
“hibur” atau dalam bahasa Inggerisnya “amusement”. Pada zaman klasik muzium dikenali sebagai :
A place sacred to the
Muses specifilically, the great institution for literature and scientific
studies built and equipped by Ptolemy I at Alenandria, which was virtually a
university of Hellenistic world.[2]
Manakala dalam kamus yang lain pula menyebut
muzium sebagai:
A building, room, etc.,
for preserving and exhibiting rare, interesting, or typical specimen work of
arts, science, invention, etc., or of natural history.[3]
Pengertian yang sedemikian memberi persoalan
sama ada sesebuah institusi yang memberi banyak hubungn kebudayaan dan sejarah
wajar didirikan sebuah muzium dengan menggunakan wang orang ramai.
Di Eropah, ekoran
tercetusnya Revolusi Perancis pada abad ke-19 telah meruntuhkan order social
lama yang telah wujud sebelumnya . Masyarakat Eropah mula sedar dan bangkit
setelah diselubungi zaman kegelapan dan membentuk corak kehidupan yang lebih
baik. . Kesannya telah berkembang ilmu pengetahuan dalam pelbagai bidang.
Kaedah pelajaran tradisional tidak lagi dapat membantu meningkatkan taraf hidup
masyarakat. Oleh yang demikian, keadaan ini telah menimbulkan suasana yang baik
bagi perkembangan muzium.
Penubuhan muzium ketika
itu telah membantu dalam memberikan pendidikan kepada masyarakat. Penggunaan
alat pandang dengar dalam memberi pendidikan yang diperkenalkan telah memberi
tangapan bahawa muzium adalah
sebaik-baik alat dalam memberi pendidikan. Oleh itu, muzium telah berkembang
sebagai institusi pendidikan dan pusat dokumentasi.[4]
Berikutan dengan
perkembangan ini, menjadikan definisi muzium lebih luas skopnya. Perlembagan
international Council of Museums (ICOM) misalnya telah memberikan pengertian
muzium sebagai:
Any permanent establishment set up
for the purpose of preserving , studying, enhancing by various means and in
particular of exhibiting to the public for its delectation and
instruction……artistic, historical, scientific and technological collection.[5]
Bertolak kepada pengertian dan andaian
inilah memberikan perkembangan kepada penubuhan muzium di seluruh dunia.
Jelaslah kini, fungsi muzium bukan sekadar tempat menyimpan serta menjaga
benda-benda purba semata-mata bahkan berperanan dalam memberi pengetahuan atau pendidikan kepada masyarakat. Tegasnya
di Malaysia sendiri pengertian yang
telah dikemukakan oleh ICOM ini telah digunakan
oleh pihak muzium sebagi panduan menjalankan aktiviti-aktivitinya.
SEJARAH PENUBUHAN MUZIUM DI MALAYSIA
Penubuhan muzium di
malaysi bermula sejak abad ke-19 lagi ketika negara masih dijajah oleh Britis[6]h.
Idea kemunculan muzium di Malaysia atau dahulunya dikenali sebagai Tanah Melayu
dikatakan telah dicetuskan oleh Sir Hugh Low yang menjadi Residen di Perak pada
1877[7].
Fakta ini berdasarkan pada tahun 1883,
beliau telah menugaskan Leonard Wray Jr. (J.L. Wray) mengumpulkan specimen
untuk diletakkan di muzium yang dicadangkan didirikan pada tahun 1883 [8].
Idea Sir Hugh Low ini bertepatan dengan pengalaman beliau sebagai ahli botani
dan berminat dalam bidang arkeologi dan antropologi. Pengetahuan yang luas
tentang masyarakat Melayu, di samping aktiviti-aktiviti carigali dan
penyelidikan tentang sejarah dan
kebudayaan yang pernah dijalankan semasa bekerja di bawah pentadbiran
Raja Sir Charlas Brooke di Sarawak membantu mempercepatkan lagi pembinaan
muzium[9].
Oleh itu,
setelah menjadi Residen British di Perak pada tahun 1877, Hugh Low melihat
perlunya suatu tempat yang khusus bagi menyimpan bahan-bahan sejarah dan budaya
yang berjaya dikumpulkan. J.L.Wray yang diberi tanggungjawab mengumpul specimen
bagi ditempatkan di muzium telah berjaya
mengumpul specimen-specimen ethnologi dan antropologi. Pengumpulan
specimen-specimen berjaya diperolehi
ketika beliau menjalankan kegiatan arkeologi di beberapa tempat tapak
pra-sejarah di negeri Perak pada tahun
1880-an. Contohnya, kegiatan arkeologi yang dijalankan di Gua Batu Kapur
berhampiran Bandar Ipoh yang telah
menemukan serpihaan tembikar pra-sejarah[10].
Ekoran daripada banyaknya specimen yang
telah berjaya dikumpulkan, pembinaan Muzium Perak dimulakan pada tahun 1883 dan
siap sepenuhnya pada tahun 1886 yang juga dikenali sebagai Muzium Taiping.
Muzium ini telah berjaya mengumpulkan dan mempamerkan bahan zoology, arkeologi
dan ethnologi. Antaranya, termasuklah alat-atalt kegunaan pertanian, perhiasan
orang Melayu, pakaian tradisional dan alat-alat muzik. Di samping itu, specimen mamalia dan
reptilian serta artifak zaman
pra-sejarah turut dipamerkan. Muzium Perak ketika itu di bawah pengelolaam
Kerajaan Negeri Melayu Bersekutu (Federated Malay States) dan J.L. Wray menjadi
Kurator pertama . Ini bermakna segala pentadbiran serta peruntukan kewangan
muzium adalah menjadi tanggungjawab dan ditentukan oleh Kerajaan Negeri Melayu
Bersekutu.
Memandangkan
Tanah Melayu kaya dengan warisan sejarah dan kebudayaan, memerlukan banyak
tempat untuk menyimpan bahan-bahan tersebut. Oleh itu, satu rancangan
menubuhkan muzium baru yang lebih baik perluu diwujudkan dan Kuala Lumpur akan
menjadi tempat pengumpulan specimen-specimen yang diperolehi. Pembinaan muzium di sini juga
adalah selari dengan desakan dari masyarakat tempatan khususnya di Selangor.
Justeru itu pembinaan
muzium kedua telah dimulakan pada 1888 dan siap sepenuhnya pada 1914.Muzium ini
juga di kenali sebagai Muzium Selangor. Muzium ini, seperti juga Muzium Perak
diletakkan di bawah pengawasan
Negeri-negeri Melayu Bersekutu sama ada
dalam urusan pentabdiran mahu pun dari segi peruntukan kewanagan. J.L.
Wray yang sebelum ini mengetuai Muzium Perak dilantik menjadi Pengarah kepada
Muzium Perak dan Muzium Selangor.
Serentak dengan
itu, seelah Jabatan Muzium ditubuhkan pada 1904 di Selangor, Muzium Perak dan
Muzium Selangor disatukan menjadi Muzium Negeri Melayu Bersekutu dan diletakkan
di bawah pentadbiran Jabatan Muzium yang diketuai oleh J.L. Wray. Penyatuan
kedua-dua muzium dapat diselaraskan terutamanya dalam bidng pengumulan spesime.
Muzium Perak lebih menumpukan aktiviti ilmu kejadian seperti zoology dan
botani, manakala Muzium Selangor pula berttanggunjawab dalam mengumpul dan
mempamerkan keoleksi-koleksi bahan ethnologi.
Namun , pada 1 Januari 1932, Muzium Negeri Melayu Bersekutu dibubarkan dan kedua-dua
muzium tersebut dipisahkan dan wujud sebagai dua muzium yang beasingan. Keadaan
ini berlaku selaras dengan dasr desentralisasi (dasar pengagihan kuasa) yang
telah dijalankan oleh British di Tanah Melayu ketika itu.
Akan tetapi , pemis han
kedua-dua muzium ini tidak kekal lama kerana timbul kesedaran bahawa ia akan merugikan pihak British.
Setelah pembentukan semula Jabatan Muzium paa 1938, kedua-dua buah muzium Perak
dan Selangor di satukan di bawah pentadbiran
Jabatan Muzium yang diketuai oleh H.M. Pendlebury. Keselarasan ini
memberikan perkembangan yang baik kepada institusi ini sehinggalah kedatangan
Jepun ke Tanah Melayu (Perang Dua Kedua). Semasa pendudukan Jepun, perjalanan
atau perkembangan muzium terbantantut
kernan pihak Jepaun kurang memberi
perahtaian dalam membantu meningkatkan aktiviti pengumpulan dan
penjagaa sepecimen di muzium.
Perkembangan muzium semakin tersekat apabila muzium Selangor telah dibomkan
oleh Amerika pada tahun 1945 dan mengalami kemusnahan.
[1] Secara jelasnya “Muse” bermakna tempat suci yang dapat menghiburkan para pengunjungnya. Di tempat
yang suci ini dpamerkan contoh-contoh hasil kerja seni rakyat yang mempunyai
kaitan langsung dengan peristiwa lampau yang dianggap gemilang dan
membanggakan. Lihat Alma S. Wittlin, The Encyclopedia Americana,
Americana Corporation, New York, 1972, hal. 619
[2] Mohd. Zulkifli Haji Aziz, Penubuhan Muzium-muzium Di Semenanjung,
Muzium Negara, Kuala Lumpur, 1974, hal. 5.
[3] Theodore Anton Sande, “Museums, Museums, Museums”, dalam Museum
, Management and Curatorship, Number
1, Butterworth-Heinemann Ltd., London, March 1992, hal. 186.
[4] Mohd. Zulkifli Haji Aziz, Penubuhan Muzium-muzium Di Semananjung
, hal. 6
[5] Pierre Schomer, “Administration of Museums” , The Organization
of Practical Advice, UNESCO, Paris, 1960, hal. 28
[6] Di Malaysia, muzium pada peringkat awalnya dikenali sebagaia
“Sekolah Gambar” kerana selain artifak, gambar-gambar bersejarah turut
dipamerkan dengan banyaknya di muzium.
[7] Khoo Kay Kim, Taiping: Ibu Kota Perak , Persatuan Muzium
Malaysia, Kuala Lumpur, 1983, hal. 18
[8] B.A.V. Peacock. A Report of Museums In Malaya 1954,
Federation of Malaya Kuala Lumpur, 1955, hal. 17
[9] Robert Heussler, British Rule In Malaya, The Malaya Civil
Service And Its Predecessors 1887-1942, Ohio Press Oxford, London, 1981,
hal. 58
[10] Nik Hassan Suhaimi Nik Abdul Rahman, “Pengkaji Dan Penyelidikan
Arkeologi Di Malaysia Dan Implikasinya Terhadap Pembangunan Negara”, Kongres
Sejarah Malaysia, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, 10-12 April 1978,
hal. 3
No comments:
Post a Comment